80. rocznica zniesienia autonomii Śląska: bezprawny koniec samorządności regionu

6 maja 1945 roku Krajowa Rada Narodowa, organ podporządkowany komunistycznym władzom, uchwaliła ustawę znoszącą Statut Organiczny Województwa Śląskiego

Choć faktycznie autonomia przestała istnieć już w 1939 roku po agresji III Rzeszy, to dopiero dekret z 1945 roku zakończył jej istnienie w świetle prawa. Jednakże wielu historyków i działaczy regionalnych uważa tę decyzję za bezprawną i sprzeczną z obowiązującym wówczas porządkiem konstytucyjnym.

Autonomia Śląska – fundament samorządności

Statut Organiczny Województwa Śląskiego, uchwalony 15 lipca 1920 roku, był odpowiedzią na skomplikowaną sytuację polityczną i narodowościową regionu po I wojnie światowej. Umożliwiał on województwu szeroką autonomię w zakresie administracji, szkolnictwa, policji, sądownictwa, rolnictwa, zdrowia, transportu i podatków. Sejm Śląski miał prawo stanowienia lokalnych ustaw i zarządzał Skarbem Śląskim, co pozwalało na pozostawienie większości dochodów (ok. 90%) w regionie, sprzyjając jego dynamicznemu rozwojowi.

Decyzja KRN o zniesieniu autonomii spotkała się z krytyką ze strony wielu środowisk. Przeciwnicy tej decyzji wskazywali, że zgodnie z artykułem 44 Statutu Organicznego, jego zniesienie wymagało zgody Sejmu Śląskiego, której nie uzyskano. W związku z tym dekret KRN był sprzeczny z obowiązującym prawem i został uznany za nieważny przez niektórych prawników i historyków. Dodatkowo likwidację śląskiej samorządności poprzedziła propagandowa kampania, która łączyła autonomię z nazizmem, co miało na celu zdyskredytowanie idei autonomii w oczach społeczeństwa.

Współczesne głosy w obronie autonomii

Współczesne ruchy regionalne, takie jak Ruch Autonomii Śląska, podkreślają znaczenie autonomii dla tożsamości i rozwoju regionu. RAŚ argumentuje, że zniesienie autonomii było bezprawne i domaga się jej przywrócenia w nowoczesnej formie, dostosowanej do współczesnych realiów. W 2005 roku RAŚ złożył wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich o zaskarżenie dekretu KRN w Trybunale Konstytucyjnym, podkreślając, że decyzja z 1945 roku była bezceremonialnym ograniczeniem wolności obywatelskich i ekonomicznych mieszkańców Śląska.

Zniesienie autonomii Śląska pozostaje do dziś tematem budzącym emocje. Dla wielu mieszkańców regionu autonomia była symbolem samorządności i możliwości decydowania o własnych sprawach. Jej likwidacja przez władze komunistyczne jest postrzegana jako akt centralizacji i podporządkowania regionu władzy centralnej. Współczesne dyskusje na temat autonomii Śląska często odwołują się do historii i dziedzictwa regionu, podkreślając potrzebę poszanowania jego odrębności kulturowej i historycznej.