Koło Rybnika leżą JAJKOwice

Owszem, Jajkowice, a nie Jejkowice. I to wcale nie jest ani pomyłka, ani żart

Nazwa Jejkowic kojarzy się dosyć prosto i jednoznacznie. Skojarzenie jest historycznie słuszne do tego stopnia, że na wjeździe do miejscowości pełnoprawnie i dumnie może witać wszystkich pomnik dużego jajka, najlepiej w towarzystwie figury średniowiecznego rycerza. Jejkowice, a właściwie Jajkowice swoją nazwę wywodzą od rycerza służącego raciborskim Piastom w początkach XIII wieku. Nazwisko utworzono od przezwiska, być może po to, by odróżnić nową linię rodu, o czym poniżej. Kto wie, może część potomków rycerza Jajko żyje pośród nas? W województwie śląskim 60 osób nosi to nazwisko, w całej zaś Polsce – około 800.

Na kartach dziejów pisanych ród pojawia się po raz pierwszy w dokumencie księcia raciborskiego Władysława (tego samego, który założył Wodzisław i sprowadził cystersów do Rud) z 13 lipca 1278 roku. Wtedy to w Gołkowicach książę wydał zgodę rycerzowi Stefanowi na utworzenie wsi Żerniki – jest to obecna dzielnica Gliwic. Świadkiem tej decyzji był Petrus zwany Yayco. Był on najprawdopodobniej synem albo wnukiem założyciela Jejkowic. Ów pierwszy Jajko musiał przekazać wieś potomkom, których nazywano Jajkowiczami. Określenie to jest już bardzo podobne do obecnej nazwy miejscowości. Archaiczna forma opisująca przedstawicieli rodu nie powinna zaskakiwać, ponieważ za pomocą formantu -icze określa się jeszcze w starszych opracowaniach historycznych w taki sposób potomków Piasta i Korybuta jako Piastowiczów i Korybutowiczów.

Istnienie rodu z Jejkowic potwierdzają późniejsze dokumenty. W roku 1409 Gosław i Mikunda (czyli Mikołaj) z Jaykowic kupili za 30 groszy czeskich wieś Bzie koło Jastrzębia. Tenże Mikunda posiadał też Baranowice koło Żor, które sprzedał w roku 1435. Do rodu należała też miejscowość Góra w powiecie pszczyńskim. Jeden z przedstawicieli rodu – Jan – pełnił w raciborskim zamku funkcję starosty w roku 1456. Wiadomo o nim również, że kupił majątek w raciborskiej dzielnicy Nowe Zagrody i zmarł przed rokiem 1482. Dokumenty określają go jako Jana Dolańskiego z Jaykowic. Czeski historyk J. Pilnaček twierdzi, że przedstawiciele rodu Jajko używali tego właśnie nazwiska, jak również innego – Dobrzeński. To ostatnie wskazywałoby na to, że ród wywodził się z Dobrzenic i określał herbem Kozieł. Przezwisko Jajko pojawiło się więc najpewniej po to, by odróżnić nową linię szlachecką od starszej.

Czy wiadomo, kiedy ród Jajko założył miejscowość Jejkowice? Bardzo prawdopodobne, że stało się to przed rokiem 1239. Hipoteza taka jest autorstwa historyka L. Musioła, który twierdzi, że Jejkowice płaciły dziesięcinę kolegiacie Świętego Krzyża w Opolu, którą powołano do życia przed rokiem 1239. Wraz z nową funkcją świątyni w Opolu biskup wrocławski Tomasz I uposażył ją dziesięciną snopową, wydając stosowny dokument. Niestety nie zachował się on do naszych czasów skutkiem pożaru jaki w nawiedził Opole. Duchowni odtworzyli listę uposażeń w roku 1531 w oparciu o inne dokumenty. Na liście tej znajdują się Jejkowice, ale powstaje oczywista wątpliwość, czy nie znajdują się tam miejscowości, które powstały po roku 1239. Według historyka L. Musioła nazwa Jejkowic pojawia się w dokumencie z roku 1531 w sposób uzasadniony, ponieważ zapisano tam, że miejscowość płaci dziesięcinę snopową, co wskazuje na przepisy z XIII wieku.

Ród Jajko znika z kart lokalnych dziejów w wieku XVI. Musiała po nim pozostać jednak w miejscowości siedziba rodowa. Początkowo należała ona najpewniej do panów na Rybniku, ponieważ Jejkowice w tym czasie wchodziły w skład dóbr rybnickich. Siedzibę rycerska panowie na Rybniku sprzedali jednak wolnemu sołtysowi z Jejkowic. Dokumenty przychodów proboszcza rybnickiego (Jejkowice należały wtedy do parafii rybnickiej) z roku 1722 i 1748 wspominają o wolnym sołtysie Błażku Skupniu. Warto nadmienić, że w skład majątku tego sołtysa wchodził młyn i karczma. Istnieje w rybnickim archiwum sądowym dawna księga wieczysta tego gospodarstwa opatrzona numerem jeden. Zapisy w niej pochodzą z początku XIX wieku. Wiadomo z nich, że w roku 1802 wolny sołtys Anton Woiaczek odziedziczył młyn i karczmę po ojcu Johannie. Majątek ten w roku 1852 nabył Friedrich Langer, zaś w roku 1861 – Carl Zipser, po nim, w roku 1861 –Albert Orlik. W roku 1884 własność przeszła w ręce rodziny Nowaków, a później Glenzów. Ostatni zapis pochodzi z roku 1929 i określa się w nim jako właściciela majątku Annę Wojaczek z domy Glenz, żonę górnika z Jejkowic.

W miejscowości był jeszcze jeden młyn należący w XVIII wieku do Matysa Gzela. Warto nadmienić, że płynący przez miejscowość potok wziął najpewniej swą nazwę od tego nazwiska. Jest kwestią otwartą, czy część Rybnika o nazwie Gzel określa własność rodzinną krewnych młynarza, czy też miejsce ujścia potoku.

Istnienie dwóch młynów w Jejkowicach komplikuje ustalenie siedziby rycerskiej rodu Jajko. Być może znajdowała się ona nad potokiem i jest tam, gdzie znajduje się obecnie karczma Strzelec, albo też siedzibą był dawny młyn znajdujący się jeszcze w drugiej połowie XX wieku naprzeciwko kościoła w Zebrzydowicach (obecnie jest tam parking). Wydaje się, że bardziej prawdopodobna jest hipoteza pierwsza ze względu na istnienie karczmy, ale rzecz wymaga dalszych badań. Na pewno licząca przeszło osiem wieków siedziba rycerska w Jejkowicach należy do tych którzy odziedziczyli albo kupili majątek należący w 1926 roku do Anny Wojaczek z domu Glenz, żony górnika z Jejkowic. Jeżeli ktoś z czytelników dysponuje wiedzą na ten temat, redakcja ROW.info.pl będzie wdzięczna za kontakt.